موانع ارتباطی بین معلم و دانش آموز


واژه ارتباط به معنای پیوند دادن، ربط دادن، بستگی، پیوند، پیوستگی ورابطه به کار می رود. در فرآیند آموزشی ارتباط عبارت است از برقراری رابطه بین دو فرد، دو موضوع،دو اندیشه یا بیشتر و به عبارت بهتر تفاهم و اشتراک فکر و اندیشه بین معلم و دانش آموز.هر قدر وجوه اشتراک بین این دو نفر بیشتر باشد برقراری ارتباط سهل تر و مطلوب تر خواهد بود.

معلم خوب در فرآیند فعالیت های آموزشی باید سعی در شناخت دانش آموزان خود داشته باشد، زیرا شناخت استعداد، توانایی، علایق و رغبت شاگردان می تواند اورا در ارتباط و تدریس موفق تر نماید.

بدون شک اگر تدریس را معادل مفهوم ارتباط نگیریم، دست کم باید ارتباط را شرط لازم تدریس در فرآیند آموزش به حساب آوریم. در واقع تدریس و فراهم نمودن زمینه های لازم برای تغییر در ساخت دانش و انگیزه دانش آموزان، بدون برقراری ارتباط مطلوب هرگز حاصل نخواهد شد.

اما ارتباط همیشه به سادگی و بدون مزاحمت برقرار نمی شود. عوامل بی شمار بیرونی و درونی ممکن است موجب شود تا ارتباط مطلوب برقرار نشود. این گونه عوامل را «موانع ارتباطی» گویند. مانع ارتباطی ممکن است به صورت های مختلف در جریان ارتباط تاثیر گذاشته و حتی موجب شکست آن شود. معلم در صورت پیدایش چنین عواملی فوراً باید برای برطرف کردن آنها اقدام کند. موانع در جریان ارتباط فراوانند اما در این جا فقط به چند نمونه از آنها که موجب بر هم زدن ارتباط بین معلم و شاگرد می شود، اشاره می کنیم:


? تدریس صرفاً کلامی
انسان ذاتاً در برابر محرک های ناخوشایند حالت تدافعی به خود می گیرد. مثلاً از بین صداهای گوناگون فقط به صداهای مورد علاقه اش گوش می دهد. حال اگر صدای معلم در هنگام تدریس به صورت مفاهیم تکراری، خسته کننده و غیرجذاب در آید، همچنین آهسته و با فرکانس های یکنواخت باشد، بدون شک گوش دانش آموزان را خسته خواهد کرد.

معلمان باتجربه معتقدند که استفاده مداوم از یک وسیله و یا محرک تدریس کلامی باعث کاهش کارآیی تدریس و یادگیری می شود. برای جلوگیری از بروز چنین موانعی و برای تقویت و افزایش کارآیی تدریس باید علاوه بر علائم و نمادهای شفاهی از علائم غیرکلامی و کانال های دیگر ارتباطی نیز استفاده گردد.


? جالب، جاذب و مورد توجه نبودن پیام
انسان باید از میان پیام های مختلف آن دسته از پیام ها را دریافت کند که زمینه پذیرش آنها را دارد. اگر پیام بر اساس زمینه علمی، علایق، سلایق، انگیزه ها و در یک کلام بر اساس نیاز دانش آموزان منتقل نشود و برای او تازگی و جذابیت نداشته باشد، به خوبی دریافت نخواهد شد. هر قدر عناصر تازه یک پیام بیشتر باشد ارزش آن بالاتر می رود و دانش آموزان به آن توجه بیشتری می کنند.

اگر مطالب و فعالیت های آموزشی معلم در کلاس برای شاگردان تازه نباشد، مورد توجه آنان واقع نخواهد شد. پس برای رفع این مانع معلم باید ابتدا دانش آموزان خود را شناسایی کند تا از گرایش ها، اطلاعات و نیازهای آنها مطلع گردد و بعد تدریس خود را براساس این اطلاعات آغاز نماید تا بتواند ارتباط موثری با ایشان برقرار کند.


? انتقال منفی
هنگامی که با موضوع و مشکل جدیدی مواجه می شویم اگر درباره آن موضوع زمینه قبلی کافی نداشته باشیم، سعی می کنیم در ذهن خود از تجارب قبلی نزدیک به آن برای درک مطلب جدید کمک بگیریم. اگر اطلاعات و تجارب گذشته ما را در حل مشکل جدید به اشتباه بیندازند، چنین وضع خاصی را «انتقال منفی» می گویند. انتقال منفی غالباً در ارتباط کلامی ایجاد می شود.

هیچ معلمی نمی تواند کاملاً مطمئن شود کلماتی را که برای انتقال مفاهیم خود انتخاب کرده است، دقیقاً همان برداشت را در ذهن دانش آموزان به وجود می آورد. هر چه موضوع مورد بحث دور از ذهن تر باشد، تشابه کمتری بین درک معلم و شاگردان وجود خواهد داشت. مناسب ترین راه برای از بین بردن اثر انتقال منفی ایجاد ارتباط از کانال های مختلف بویژه استفاده از عکس، اسلاید و فیلم در آموزش است.


? رویایی شدن و در خود فرو رفتن دانش آموزان
در چنین حالتی دانش آموز ناگهان از مدار ارتباطی کلاس خارج و با یک حالت رویایی وارد تجارب شخصی خود می شود. در واقع رویایی شدن یک وسیله تدافعی است که دانش آموز در برابر محیط خشک و بی روح کلاس از خود نشان می دهد. رویایی شدن دانش آموز او را به رغم حضور فیزیکی از محیط کلاس و فعالیت های یادگیری دور می کند. این حالت را بدون شک می توان با افزایش سطح درک شاگرد و جذابیت موضوع و به کارگیری روش های مختلف ارتباطی به نحو شایسته ای کاهش داد.


? بی توجه به سطح درک دانش آموزان
لازم است معلم سعی کند مطالبی را که به دانش آموزان خود می آموزد، در سطح فهم و درک آنان باشد تا آنها بتوانند ارتباط لازم را با او برقرار کنند. مثلاً پزشکی که بدون در نظر گرفتن سطح فهم و درک بیمار خود توضیحات تخصصی و پیچیده علمی و اصطلاحات دشوار پزشکی به او می دهد و توقع دارد بیمار توضیحات او را درک کند، چنین چیزی غیرممکن است، مگر آن که مطالب به همراه مثال های آسان و مشخص و به طوری بیان شود که برای مخاطب ملموس و قابل درک باشد.



? موانع فیزیکی
وضعیت فیزیکی نامناسب کلاس می تواند سبب ناراحتی دانش آموزان و در نتیجه قطع ارتباط آنان با معلم شود. برعکس هر چه محیط آموزشی مناسبتر و دلپذیرتر باشد، موضوع درس و کلاس بیشتر مورد علاقه دانش آموزان قرار خواهد گرفت. بنابراین لازم است محیط کلاس از نظر روشنایی، راحتی صندلی ها و نیمکت ها، سرما، گرما و تمیزی و... مناسب باشد.
بنابراین معلم باید توان خود را به عنوان یک فرستنده پیام مورد ارزیابی قرار دهد و بر محتوای پیام خود مسلط باشد. او باید قادر باشد همواره به عکس العمل و واکنش شاگردان توجه داشته باشد و موانع ارتباطی را بشناسد تا بتواند به موقع آنها را رفع کند.

تهیه کننده : مجیــــــد کریمی آموزگارکلاس چهارم.شیفت ب دبستان داریوش بینش.ناحیه ی2کرج