مقدمه 
افت تحصیلی ،همیشه نگران کننده بوده وموجب اضطراب واسترس شده وسالی ازعمرجویای علم ومحصل را ازبین می برد، افت تحصیلی علاوه براینکه موجب ضرر اقتصادی خانواه ها می­شودگاه مخاطراتی جبران ناپذیر، چون سرخوردگی در تحصیل، افسردگی، پیدایش حالت های تیک و... را همراه دارد که عواقب آنها ممکن است جبران ناپذیرباشد. به راستی چه عواملی در افت تحصیلی دخیل هستند؟ معلم، دانش آموز، اقتصاد نامطلوب خانواده­ها، نظام آموزشی و...؟ طبق آمار رسمی در سال تحصیلی 84-83 یک میلیون دانش آموز در ایران مردود شدند.
بر اساس گزارش یک نهاد نظارتی، «افت تحصیلی» به عنوان بزرگترین معضل نظام آموزشی کشور موجب کاهش سطح بندی علمی کشور، اتلاف عمر دانش آموزان و هدر رفت حدود 12 هزار میلیارد ریال بودجه سالیانه کشور می شود.    
بر اساس آمار موجود، در سال تحصیلی83-84 در پایه اول متوسطه استان یزد با 19 درصد کمترین و استان آذربایجان غربی با 34درصد بیشترین مردودی را داشته و در مقطع راهنمایی، شهر تهران با 3درصد کمترین و استان آذربایجان غربی با 12.5درصد دارای بیشترین مردودی بوده و در دوره ابتدایی، شهر تهران با 0.04 درصد کمترین و استان سیستان و بلوچستان با 10.9 درصد بیشترین مردودی را داشته است.

آمار از افغانستان؟      
بررسی علل افت تحصیلی و ارائه راهکارهایی به هدف جلوگیری از این آفت و نیز مبارزه با و ریشه کنی آن از امور مهمی است که توجه مسؤلان، مربیان و اولیاء را می­طلبد. در این نوشتار به علل افت تحصیلی پرداخته شده و سایر جوانب قضیه به مجال دیگر واگذار شده است. 
تعریف افت تحصیلی    
عدم کسب نمره استاندارد قبولی دردرس را افت تحصیلی تعریف می کنند.      
به عبارت دیگر افت تحصیلی کاهش نسبی فعالیت درسی و مطالعه یک دانش آموز در یک دوره نسبی  در مقایسه با دوره نسبی قبل از آن می باشد. مثلاً کسی که طی سه ماه نمرات در حد 15 داشته اما در دو هفته اخیر در تمامی یا تعدادی از دروس نمرات حدود 12 کسب کرده، می گوییم در حال حاضر نسبت به سه ماه پیش افت تحصیلی دارد. منظور از آوردن کلمه نسبی این است که افت تحصیلی تنها شامل دانش آموزان ضعیف نبوده حتی کسی که چند ماه پیش نمرات حدود 18 داشته اگر در حال حاضر نمرات حدود 16 کسب می کند، دو نمره نسبت به دوره قبل افت دارد.         
عوامل موثر بر افت تحصیلی  
عوامل افت تحصیلی به چند دسته قابل تقسیم است: عوامل مربوط به دانش­آموز، عوامل مربوط به خانواده، علل مربوط به محیط اجتماعی و علل مربوط به مدرسه و نظام آموزش
عوامل مربوط به دانش آموز:  
1. عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند بیماری، ضعف بینایی و شنوایی و غیره         
بیماری می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان نقش داشته باشد. والدین همواره باید مراقب جسم و روح فرزندان خود باشند و به تغذیه آنها در طول سالهای تحصیل بخصوص هنگام امتحانات اهمیت ویژه ای قائل شوند. دانش آموزان باید غذای مناسبی میل کنند تا انرژی مورد نیاز برای یادگیری در سر کلاس درس را داشته باشند. دانش آموزانی که غذای کافی نمی­خورند همواره در سرکلاس درس خسته، افسرده و زود رنج هستند و چیزی یاد نمی­گیرند.      
2. عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی.  
3. نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل    
4. عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه
5. نداشتن اعتماد به نفس کافی 
کمبود اعتماد به نفس در دانش آموزان یکی از عواملی است که دانش آموزان را از تلاش و خودباوری باز می دارد و سبب افت تحصیلی شدید آنها می شود. والدین باید به دانش آموزان خود کمک کنند تا خودشان را باور کنند و بتوانند خلاقیت های تحصیلی خودشان را بروز دهند. ترس از رفوزه شدن یا گرفتن نمرات بد در امتحانات آخر سال یکی از عوامل خطرناکی است که سبب افت تحصیلی شدید دانش آموزان می شود.        
ترس از شکست ، انرژی دانش آموزان را ضعیف می کند و آنها را به عقب هل می دهد. می شود با صحبت کردن و تعریف خاطراتی از دورانی که خودتان نیز دانش آموز بودید ترس آنها را از امتحانات کاهش دهید. بعضی از دانش آموزان خیلی زودرنج هستند و به همین علت زود به مرز افسردگی می رسند. والدین باید به آنها راه مبارزه با مشکلات را بیاموزند. باید به فرزند دانش آموز خود بیاموزید تمام مشکلاتی که بر سر هر انسانی می آید به خاطر این است که آنها نتوانند خوب پیشرفت کنند و مشکلات نیز همین را می خواهند. به فرزند دانش آموز خود بیاموزید که مقاومت و استقامت را در خود تقویت کند. البته والدین خود باید الگوی مناسبی برای فرزندان باشند. هر گام موثری که شما در راه تقویت اعتماد به نفس فرزندتان بر می دارید زمینه سازی برای پیروزی های تحصیلی آینده آنها خواهد شد    
6. ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات  
7. عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه       
8. نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف   
9. مهارت های مطالعه نادرست        
10. نوع رابطه نا صحیح دانش آموز  با معلم  
11. آشفتگیهای عاطفی و هیجانی       
عوامل مربوط به خانواده       
والدین نیز در افت تحصیلی خیلی نقش دارند. یک حرف می تواند سرنوشت دانش آموزی را عوض کند و سبب دلسردی او از ادامه جدی تحصیلات شود. باید مراقب اظهاراتی که در حضور دانش آموزان درخصوص آینده و فارغ التحصیل شدن می شود بود. بعضی از والدین ناخواسته این طرز فکر را در ذهن فرزندان خود به وجود می آورند که درس خواندن به بیراهه رفتن است. به خاطر داشته باشید از آنجا که فرزندان شما در سن کم تجربگی هستند و از اظهارات اطرافیان نزدیک خود الگوبرداری می کنند نباید در حضور آنها چیزهایی را بیان کرد که تاثیرات منفی بر آنها داشته باشد.   
در خانواده مسائلی مانندطلاق، اختلافات خانوادگی، سطح سواد، سطح درآمد، بیسرپرستی بعضی ازخانواده­ها، عدم امیدواری دانش آموزان به آینده تحصیلی خود(کنکور)، بی توجهی و عدم آگاهی والدین نسبت به مسائل تربیتی فرزندان، کمبود فضای مطالعه در خانواده به دلیل افزایش جمعیت و درآمد کم خانوار، پایین بودن سطح فرهنگی خانواده، عدم تغذیه مناسب، مشکلات مادی خانواده و بهاء ندادن به تحصیل، اعتیادسرپرست خانواده، مشکلاتی چون اختلافات خانوادگی همه وهمه در افت تحصیلی موثرند    .
شماچگونه ازدانش آموزی که درسرمای زمستان به کلاس می آید و از لابلای جوراب پاره پاره اش و دمپایی که حتی پاشنه­اش کنده شده سوز سرما، مغزاستخوانش را می­سوزاند انتظار درس فهمیدن دارید! محرومیت اقتصادی یکی از عواملی است که منجر به افت تحصیلی می­شود و عمدتاً در خانواده­های فقیر از دانش­آموزان به عنوان نیروی کار استفاده می­کنند و در تهیه­ی امکانات آموزشی برای بچه­ها عاجز هستند بخصوص با گرانی منابع و مآخذ و لوازم تحریر.    
از مجموع عوامل افت تحصیلی         
1. اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته، طلاق فیزیکی یا روانی والدین، وجود نامادری و غیره   
2. اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو عمومی خانواده
3. وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی  
4. تحقیر، سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس          و خود پنداری آنان.   
5. تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی، اقتصادی، اعتیاد و غیره        
6. تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات       
7. اشتغال کودکان (همزمان با تحصیل)         
8. فقدان والد (یا والدین           )
9. بیسوادی والدین     
10. غفلت والدین نسبت به نیازهای دانش آموزان       
دعواهای خانوادگی زن و شوهر و تداوم آنها یکی از عواملی است که بشدت سبب تضعیف روحیه و افت تحصیلی دانش­آموزان می­شود. از آنجایی که کودکان در چنین لحظاتی زود انرژی و توان خود را از دست می دهند و نمی توانند همزمان با تحصیل بار مشکلات خانوادگی را نیز به دوش بکشند خسته و ناتوان می شوند و اولین آثار خستگی روحی آنها را می توان در کیفیت نمرات درسی آنها مشاهده کرد.
یکی از دلایل عمده افت تحصیلی مخصوصا در دانش آموزان دوران دبستان وابستگی آنها به والدین است. مثلا وابستگی ای که در دوران ابتدایی بین والدین و فرزندان شکل می گیرد و وقتی آن نیروی کمکی به هر شکلی یا علتی نتواند دیگر به آنها کمک کند آن وقت زمینه افت تحصیلی در دانش­آموز به وجود می­آید و نشانه های آن در کارنامه دانش آموز جلب توجه می کند. والدین باید زمان مناسبی را برای قطع کمکهای آموزشی خود انتخاب کنند. برای مثال در جریان امتحانات نباید یکدفعه پشت فرزند خود را خالی کنید. اگر والدین، فرزندان خود را به جای یادگیری در مدرسه به یادگیری در محیط خانه وابسته کنند برای همیشه معلول یک علت بزرگ باقی خواهند ماند.    
عوامل مربوط به مدرسه        
1. گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس   
2. رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر، معاونین، مربیان و مشاوران و...
3. جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حدمعلمان در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.
4. عدم برنامه ریزی تحصیلی مناسب. 
5. عدم وجود معلمان کافی و شایسته.  
6. عدم انطباق هدف و محتوای آموزش با علایق دانش آموزان.
گاهی اوقات یکی از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان معلمها هستند که اظهارات نامناسب در حضور دانش آموزان بر زبان جاری می­کنند. گاهی دیده شده تعدادی از معلمان بعضی اوقات در سر کلاس درس شروع به شکایت از وضع مادی خود می کنند و ناخواسته این پیغام را برای دانش آموزان می فرستند که تحصیل در شرایط امروز جامعه فایده ای ندارد و کسانی که در جستجوی وضع مادی بهتری می گردند باید آینده بهتر را در بازار کار جستجو کنند. باید به خاطر داشت که این تبلیغات سوء، دانش آموزان را منحرف می کند و همین انحراف از تحصیل زمینه ساز افت تحصیلی آنها می شود.
کارشناسان وزرات علوم و آموزش و پرورش تایید می کنند که افت تحصیلی و درصد بی سوادی در مناطق زندگی اقلیت‌های قومی، بیشتراز نقاطی است که کودکان به زبان فارسی صحبت می کنند.     
دانش آموزان ابتدائی غیر فارسی زبان که نخستین بار به سر کلاس‌ها آمده اند، دچار «شوک زبانی» می شوند. آموزش و پروش برای مناطق زندگی اقلیت‌های قومی کشور کارشناسانی را تربیت کرده است که بتوانند «شوک زدائی» کنند.    
عوامل مربوط به اجتماع        
1. دوستان نا باب       
2. استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی، بدن سازی، و نیز استفاده نادرست از کافی نتها و گیم­نت­ها و گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل 
3. عدم وجود فضای آموزشی مناسب   
4. مهاجرت و انتقال   
یکی از عوامل دیگر که سبب افت تحصیلی شدید دانش آموزان می شود معاشرت با افراد ناباب است. فراموش نکنید که دوستان در سرنوشت فرزندان شما نقش خیلی موثری دارند. بکوشید به طور غیر مستقیم کنترلی روی دوستان فرزندان خود داشته باشید و مراقب ارتباطهایی که آنها با دیگران در خارج از محیط خانواده برقرار می کنند باشید. در مدرسه دانش آموزان زیادی با افکار و شخصیت های متفاوت وجود دارند که همگی آنها می توانند تاثیرات مثبت و گاه نامطلوبی روی فرزند شما داشته باشند. طبیعتا شما همیشه نمی توانید همراه فرزند خود باشید، ولی می توانید به او بیاموزید هر کسی را به دوستی قبول نکند. بکوشید علاوه بر داشتن شناختی از دوستان نزدیک فرزندان خود شناختی نیز از خانواده آنها داشته باشید.