مقدمه 
افت تحصیلی ،همیشه نگران کننده بوده وموجب اضطراب واسترس شده وسالی ازعمرجویای علم ومحصل را ازبین می برد، افت تحصیلی علاوه براینکه موجب ضرر اقتصادی خانواه ها می­شودگاه مخاطراتی جبران ناپذیر، چون سرخوردگی در تحصیل، افسردگی، پیدایش حالت های تیک و... را همراه دارد که عواقب آنها ممکن است جبران ناپذیرباشد. به راستی چه عواملی در افت تحصیلی دخیل هستند؟ معلم، دانش آموز، اقتصاد نامطلوب خانواده­ها، نظام آموزشی و...؟ طبق آمار رسمی در سال تحصیلی 84-83 یک میلیون دانش آموز در ایران مردود شدند.
بر اساس گزارش یک نهاد نظارتی، «افت تحصیلی» به عنوان بزرگترین معضل نظام آموزشی کشور موجب کاهش سطح بندی علمی کشور، اتلاف عمر دانش آموزان و هدر رفت حدود 12 هزار میلیارد ریال بودجه سالیانه کشور می شود.    
بر اساس آمار موجود، در سال تحصیلی83-84 در پایه اول متوسطه استان یزد با 19 درصد کمترین و استان آذربایجان غربی با 34درصد بیشترین مردودی را داشته و در مقطع راهنمایی، شهر تهران با 3درصد کمترین و استان آذربایجان غربی با 12.5درصد دارای بیشترین مردودی بوده و در دوره ابتدایی، شهر تهران با 0.04 درصد کمترین و استان سیستان و بلوچستان با 10.9 درصد بیشترین مردودی را داشته است.

آمار از افغانستان؟      
بررسی علل افت تحصیلی و ارائه راهکارهایی به هدف جلوگیری از این آفت و نیز مبارزه با و ریشه کنی آن از امور مهمی است که توجه مسؤلان، مربیان و اولیاء را می­طلبد. در این نوشتار به علل افت تحصیلی پرداخته شده و سایر جوانب قضیه به مجال دیگر واگذار شده است. 
تعریف افت تحصیلی    
عدم کسب نمره استاندارد قبولی دردرس را افت تحصیلی تعریف می کنند.      
به عبارت دیگر افت تحصیلی کاهش نسبی فعالیت درسی و مطالعه یک دانش آموز در یک دوره نسبی  در مقایسه با دوره نسبی قبل از آن می باشد. مثلاً کسی که طی سه ماه نمرات در حد 15 داشته اما در دو هفته اخیر در تمامی یا تعدادی از دروس نمرات حدود 12 کسب کرده، می گوییم در حال حاضر نسبت به سه ماه پیش افت تحصیلی دارد. منظور از آوردن کلمه نسبی این است که افت تحصیلی تنها شامل دانش آموزان ضعیف نبوده حتی کسی که چند ماه پیش نمرات حدود 18 داشته اگر در حال حاضر نمرات حدود 16 کسب می کند، دو نمره نسبت به دوره قبل افت دارد.         
عوامل موثر بر افت تحصیلی  
عوامل افت تحصیلی به چند دسته قابل تقسیم است: عوامل مربوط به دانش­آموز، عوامل مربوط به خانواده، علل مربوط به محیط اجتماعی و علل مربوط به مدرسه و نظام آموزش
عوامل مربوط به دانش آموز:  
1. عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند بیماری، ضعف بینایی و شنوایی و غیره         
بیماری می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان نقش داشته باشد. والدین همواره باید مراقب جسم و روح فرزندان خود باشند و به تغذیه آنها در طول سالهای تحصیل بخصوص هنگام امتحانات اهمیت ویژه ای قائل شوند. دانش آموزان باید غذای مناسبی میل کنند تا انرژی مورد نیاز برای یادگیری در سر کلاس درس را داشته باشند. دانش آموزانی که غذای کافی نمی­خورند همواره در سرکلاس درس خسته، افسرده و زود رنج هستند و چیزی یاد نمی­گیرند.      
2. عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی.  
3. نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل    
4. عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه
5. نداشتن اعتماد به نفس کافی 
کمبود اعتماد به نفس در دانش آموزان یکی از عواملی است که دانش آموزان را از تلاش و خودباوری باز می دارد و سبب افت تحصیلی شدید آنها می شود. والدین باید به دانش آموزان خود کمک کنند تا خودشان را باور کنند و بتوانند خلاقیت های تحصیلی خودشان را بروز دهند. ترس از رفوزه شدن یا گرفتن نمرات بد در امتحانات آخر سال یکی از عوامل خطرناکی است که سبب افت تحصیلی شدید دانش آموزان می شود.        
ترس از شکست ، انرژی دانش آموزان را ضعیف می کند و آنها را به عقب هل می دهد. می شود با صحبت کردن و تعریف خاطراتی از دورانی که خودتان نیز دانش آموز بودید ترس آنها را از امتحانات کاهش دهید. بعضی از دانش آموزان خیلی زودرنج هستند و به همین علت زود به مرز افسردگی می رسند. والدین باید به آنها راه مبارزه با مشکلات را بیاموزند. باید به فرزند دانش آموز خود بیاموزید تمام مشکلاتی که بر سر هر انسانی می آید به خاطر این است که آنها نتوانند خوب پیشرفت کنند و مشکلات نیز همین را می خواهند. به فرزند دانش آموز خود بیاموزید که مقاومت و استقامت را در خود تقویت کند. البته والدین خود باید الگوی مناسبی برای فرزندان باشند. هر گام موثری که شما در راه تقویت اعتماد به نفس فرزندتان بر می دارید زمینه سازی برای پیروزی های تحصیلی آینده آنها خواهد شد    
6. ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات  
7. عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه       
8. نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف   
9. مهارت های مطالعه نادرست        
10. نوع رابطه نا صحیح دانش آموز  با معلم  
11. آشفتگیهای عاطفی و هیجانی       
عوامل مربوط به خانواده       
والدین نیز در افت تحصیلی خیلی نقش دارند. یک حرف می تواند سرنوشت دانش آموزی را عوض کند و سبب دلسردی او از ادامه جدی تحصیلات شود. باید مراقب اظهاراتی که در حضور دانش آموزان درخصوص آینده و فارغ التحصیل شدن می شود بود. بعضی از والدین ناخواسته این طرز فکر را در ذهن فرزندان خود به وجود می آورند که درس خواندن به بیراهه رفتن است. به خاطر داشته باشید از آنجا که فرزندان شما در سن کم تجربگی هستند و از اظهارات اطرافیان نزدیک خود الگوبرداری می کنند نباید در حضور آنها چیزهایی را بیان کرد که تاثیرات منفی بر آنها داشته باشد.   
در خانواده مسائلی مانندطلاق، اختلافات خانوادگی، سطح سواد، سطح درآمد، بیسرپرستی بعضی ازخانواده­ها، عدم امیدواری دانش آموزان به آینده تحصیلی خود(کنکور)، بی توجهی و عدم آگاهی والدین نسبت به مسائل تربیتی فرزندان، کمبود فضای مطالعه در خانواده به دلیل افزایش جمعیت و درآمد کم خانوار، پایین بودن سطح فرهنگی خانواده، عدم تغذیه مناسب، مشکلات مادی خانواده و بهاء ندادن به تحصیل، اعتیادسرپرست خانواده، مشکلاتی چون اختلافات خانوادگی همه وهمه در افت تحصیلی موثرند    .
شماچگونه ازدانش آموزی که درسرمای زمستان به کلاس می آید و از لابلای جوراب پاره پاره اش و دمپایی که حتی پاشنه­اش کنده شده سوز سرما، مغزاستخوانش را می­سوزاند انتظار درس فهمیدن دارید! محرومیت اقتصادی یکی از عواملی است که منجر به افت تحصیلی می­شود و عمدتاً در خانواده­های فقیر از دانش­آموزان به عنوان نیروی کار استفاده می­کنند و در تهیه­ی امکانات آموزشی برای بچه­ها عاجز هستند بخصوص با گرانی منابع و مآخذ و لوازم تحریر.    
از مجموع عوامل افت تحصیلی         
1. اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته، طلاق فیزیکی یا روانی والدین، وجود نامادری و غیره   
2. اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو عمومی خانواده
3. وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی  
4. تحقیر، سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس          و خود پنداری آنان.   
5. تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی، اقتصادی، اعتیاد و غیره        
6. تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات       
7. اشتغال کودکان (همزمان با تحصیل)         
8. فقدان والد (یا والدین           )
9. بیسوادی والدین     
10. غفلت والدین نسبت به نیازهای دانش آموزان       
دعواهای خانوادگی زن و شوهر و تداوم آنها یکی از عواملی است که بشدت سبب تضعیف روحیه و افت تحصیلی دانش­آموزان می­شود. از آنجایی که کودکان در چنین لحظاتی زود انرژی و توان خود را از دست می دهند و نمی توانند همزمان با تحصیل بار مشکلات خانوادگی را نیز به دوش بکشند خسته و ناتوان می شوند و اولین آثار خستگی روحی آنها را می توان در کیفیت نمرات درسی آنها مشاهده کرد.
یکی از دلایل عمده افت تحصیلی مخصوصا در دانش آموزان دوران دبستان وابستگی آنها به والدین است. مثلا وابستگی ای که در دوران ابتدایی بین والدین و فرزندان شکل می گیرد و وقتی آن نیروی کمکی به هر شکلی یا علتی نتواند دیگر به آنها کمک کند آن وقت زمینه افت تحصیلی در دانش­آموز به وجود می­آید و نشانه های آن در کارنامه دانش آموز جلب توجه می کند. والدین باید زمان مناسبی را برای قطع کمکهای آموزشی خود انتخاب کنند. برای مثال در جریان امتحانات نباید یکدفعه پشت فرزند خود را خالی کنید. اگر والدین، فرزندان خود را به جای یادگیری در مدرسه به یادگیری در محیط خانه وابسته کنند برای همیشه معلول یک علت بزرگ باقی خواهند ماند.    
عوامل مربوط به مدرسه        
1. گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس   
2. رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر، معاونین، مربیان و مشاوران و...
3. جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حدمعلمان در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.
4. عدم برنامه ریزی تحصیلی مناسب. 
5. عدم وجود معلمان کافی و شایسته.  
6. عدم انطباق هدف و محتوای آموزش با علایق دانش آموزان.
گاهی اوقات یکی از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان معلمها هستند که اظهارات نامناسب در حضور دانش آموزان بر زبان جاری می­کنند. گاهی دیده شده تعدادی از معلمان بعضی اوقات در سر کلاس درس شروع به شکایت از وضع مادی خود می کنند و ناخواسته این پیغام را برای دانش آموزان می فرستند که تحصیل در شرایط امروز جامعه فایده ای ندارد و کسانی که در جستجوی وضع مادی بهتری می گردند باید آینده بهتر را در بازار کار جستجو کنند. باید به خاطر داشت که این تبلیغات سوء، دانش آموزان را منحرف می کند و همین انحراف از تحصیل زمینه ساز افت تحصیلی آنها می شود.
کارشناسان وزرات علوم و آموزش و پرورش تایید می کنند که افت تحصیلی و درصد بی سوادی در مناطق زندگی اقلیت‌های قومی، بیشتراز نقاطی است که کودکان به زبان فارسی صحبت می کنند.     
دانش آموزان ابتدائی غیر فارسی زبان که نخستین بار به سر کلاس‌ها آمده اند، دچار «شوک زبانی» می شوند. آموزش و پروش برای مناطق زندگی اقلیت‌های قومی کشور کارشناسانی را تربیت کرده است که بتوانند «شوک زدائی» کنند.    
عوامل مربوط به اجتماع        
1. دوستان نا باب       
2. استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی، بدن سازی، و نیز استفاده نادرست از کافی نتها و گیم­نت­ها و گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل 
3. عدم وجود فضای آموزشی مناسب   
4. مهاجرت و انتقال   
یکی از عوامل دیگر که سبب افت تحصیلی شدید دانش آموزان می شود معاشرت با افراد ناباب است. فراموش نکنید که دوستان در سرنوشت فرزندان شما نقش خیلی موثری دارند. بکوشید به طور غیر مستقیم کنترلی روی دوستان فرزندان خود داشته باشید و مراقب ارتباطهایی که آنها با دیگران در خارج از محیط خانواده برقرار می کنند باشید. در مدرسه دانش آموزان زیادی با افکار و شخصیت های متفاوت وجود دارند که همگی آنها می توانند تاثیرات مثبت و گاه نامطلوبی روی فرزند شما داشته باشند. طبیعتا شما همیشه نمی توانید همراه فرزند خود باشید، ولی می توانید به او بیاموزید هر کسی را به دوستی قبول نکند. بکوشید علاوه بر داشتن شناختی از دوستان نزدیک فرزندان خود شناختی نیز از خانواده آنها داشته باشید.

بسمه تعا لی                     

                   فعّـا لیّت هایی که در جهت تشویق دانش آ موزان کلاس چهارم 6/4  (نام معلم :مجید کریمی)برای بهبود امر یادگیری صورت گرفته است به شرح زیر     می باشد :  

• 1) گروه بندی دانش آ موزان در 10 گروه ؛ که 8 گروه 4 نفری هستند و2گروه 3 نفری هستند . هر گروه دارای یک نفر به عنوان سرگروه ویک نفر به عنوان ومعاون گروه ویک نفر به عنوان نویسنده گروه ویک نفر به عنوان خواننده گروه انجام وظیفه میکند. ووظیفه ی هرنفر در گروه مشخص شده است . مسؤلیت کل گروه بر عهده ی سرگروه می باشد ومعاون در این امر به وی کمک می کند ونویسنده گروه کارها یی که مستلزم نوشتن باشد را انجام می دهد وخواننده گروه مطالبی که مستلزم خواندن با شد راانجام می دهد وعلاوه بر آن سخنگوی گروه نیز می باشد.این کار درکلاسهایی که تعداد دانش آ موزان زیاد است ،واقعأ معجزه می کند طوری که احساس نمی کنی کلاس به این شلوغی داری .هم مشارکت دانش آموزان زیاد است وهم نظم برقرار است وهم عدالت بین کل کلاس رعایت می شود.مثلأ در هر جلسه می توان از کل کلاس درزمانی خیلی کم ارزشیابی کرد ؛بدین صورت که از هر گروه سؤالی پرسیده می شود وگروه با هم مشورت می کند ودر نهایت ،سخن گوی گروه بلند می شود وجواب می دهد .پرسیدن سؤال هم باید نظم داشته باشد.طوری که دانش آموز بداند از گروه یک شروع میشودوبه مثلأ گروه ده پایان می یابد ویا بالعکس.

• 2) یکی دیگر از راه های تشویق دانش آموزان در کلاس من این است که، اعضای هر گروه را بانام گروه مربوطه روی دیوار کلاس وبه تفکیک نصب کرده ام وهر گروه طرح مخصوص خود رادارد مثلأ یک گروه برگ یک نوع درخت است وبا رنگ مخصوص وگروه دیگریکی از اشکال هندسی رادارد وبارنگی مخصوص . واگر دانش آموزی پیشرفت محسوسی داشته باشد ویا بسیار خوب باشد ودر دروس مختلف یک ستاره کوچک یا بزرگ می گیرد. ستاره کوچک پنج امتیازی است وستاره بزرگ ده امتیازی است واگر هر دانش آموز امتیازش به حد نصاب تعیین شده مثلا صد امتیاز برسد جلوی صف کلیه ی دانش آموزان مدرسه به وی جایزه داده میشود وازاو تقدیر می شود.

• 3) یکی دیگر از راههای تشویق دانش آموزان در کلاس من تهیه ی جوایز ارزان قیمت مثل مداد پاک کن یا خودکارهای ارزان قیمت ویا مداد تراش و حتی شکلات و آب نبات است که بعضی مواقع درصورت حل مسئله ای مشکل ویا دادن جواب صحیح پس از تدریس درس جدید ویا پیشرفت محسوس دانش آموز ضعیف به وی داده می شود.

• 4) معمولا درکلاس من دانش آموزی که پیشرفت داشته باشد مسئولیتی در کلاس به وی می دهم که خیلی هم مورد استقبال دانش آموزان واولیا قرار گرفته است.مثل :مسئول کمد کلاس ، مسئول کتابخانه ی کلاس ،مسئول ثبت تکالیف کلاس ،مسئول ثبت نمرات کلاس ، مسئول بهداشت کلاس ،مسئول گروه سرود کلاس ، مسئول گروه تئاتر کلاس ، مسئول نصب ستاره ها . که هر کدام از مسئولیت ها را دو نفر هم می توانند اداره کنند. این کار نمایشی است از مسئولیت پذیری دانش آموزان درآینده واجتماع.

• 5) برگزاری نمایشگاه کلاسی وتقدیر از کارهای برتر دانش آموزان کلاس بهترین راه تشویق دانش آموزان است در انجام کارهای بهتر وبیشتر ،در صورتی که امکان برگزاری این نمایشگاه در مدرسه امکان پذیر نباشد.

• 6) نصب کارهای خوب دانش آموزان در سالن مدرسه ویا کلاس طوری که در معرض دید سایرین باشد .مثل روزنامه دیواریها ونقا شیها و... که با هماهنگی مسئو ل محترم پرورشی مدرسه جناب آقای عابدی، این کار در کلاس ما صورت گرفته است.

• 7) دانش آموزانی که دردرس های مختلف ضعیف بودند واکنون پیشرفتی داشته اند ،درکلاس مورد تشویق قرار می گیرند . این کار باعث رشد بیش از پیش دانش آموزان می شود .

• 8) ایجاد محیطی شاد ومفرح در کلاس و پرهیز از داشتن کلاسی خشک وبی روح بهترین پاداشی است که دانش آموزان کلاس در اثر سعی وتلاش خود برای یاد گیری می توانند به دست آورند درغیر این صورت سخت گیری ها بیشتر می شود .

مشخص کردن نفرات برتر کلاس ونصب عکس آن ها در تابلوی مدرسه با همکاری معاونت پرورشی مدرسه  .

یک نمونه اقدام پژوهی

یک نمونه اقدام پژوهی جهت آشنایی و بیان نمای کلی اقدام پژوهی در زیر آورده شده است:

  بررسی علل ضعف تعدادی از دانش آموزان پایه اول ابتدایی در درس ریاضی 

توصیف وضعیت موجود :

تجربه ی طولانی تدریس من و سایرهمکاران در مقطع ابتدایی نشانگر آن است که هر ساله تعدادی از دانش آموزان نه تنها به اهداف کلی درس ریاضی دست نمی یابند بلکه در یادگیری بیشتر مباحث درس ریاضی نیز با مشکل روبرو هستند .کلاس 31 نفره دبستان شاهد دختران گنبد که من در آن مشغول به تدریس می باشم نیز ازاین قاعده مستثنی نبوده ودانش آموزان این کلاس نیزدر یادگیری مفاهیم ریاضی مشکل دارند.به گفته ی مدیر مدرسه که دارای سابقه مدیریت ومعاونت 10 ساله دراین آموزشگاه می باشددیگر دانش آموزان سال های گذشته و دوره های بالاترکه عمدتا" از بستگان همین دانش آموزان بوده اند نیز از نظر یادگیری ریاضی دچار مشکل بوده و هستند . به همین جهت تصمیم گرفتم در صورت امکان راه حلی برای رفع مشکل بیابم .

گردآوری اطلاعات (شواهد 1) :

مساله عدم علاقه مندی دانش آموزان به درس ریاضی را با جمعی از همکاران با سابقه در میان گذاشته و با هم به بحث و گفتگو پرداختیم .همه ی همکاران با علاقه ی بسیار در بحث شرکت کردند و نظرات مفیدی ارایه نمودند. با یکی از اساتید صاحب نظر شهرمان نیز موضوع را در میان گذاشتم ایشان مشتاقانه مطالب نوشته شده را مطالعه و نظر خود را بیان نمودند .با مراجعه به کتاب ها و نشریات گوناگون هم به مطالب جالب و قابل توجه در این زمینه دست یافتم پس از گفتگو های بسیار در زمینه ی علل ضعف و مشکلات یادگیری تعدادی از دانش آموزان در درس ریاضی مطالب جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت مشکلاتی که در این باره وجود داشت ،نظیر روش تدریس معلم ،تفاوت های فردی دانش آموزان ،مسائل کمک آموزشی ،محیط فیزیکی کلاس و ... فهرست گردید .

خلاصه یافته های اولیه :

- معلمین ما معمولا در کلاس درس متکلم وحده هستند و درس ریاضی که مخصوصا در پایه اول باید با روش های گوناگون تشریحی،تشبیهی،استفاده از مثال ،تجربه و مشاهده های عینی ،استفاده از مدل و کاوشگری و...) تدریس شود به روش زبانی و قاعده گویی محدود شده است .

-معلم آن طور که باید آموزش لازم را ندیده به طور مثال با اصول یادگیری آشنا نیست که بتواند از آن در امر تدریس بهره گیرد .

-وسایل کمک آموزشی که نقش مهمی در ارائه مفهوم ریاضی دارند به حد کافی در اختیار معلم و دانش آموز نیست .

-تراکم بیش از حد جمعیت در کلاس

-عدم ارتباط ریاضی در پایه های مختلف

-نقش خود دانش آموز در گیرایی مفاهیم از نظر رشد جسمی و هوش

نکاتی چند در باره آموزش ریاضی :

در حین مطالعه و جمع آوری اطلاعات در پی مطالبی بودم که مرا در امر تدریس و رفع مشکلات یادگیری کودکان راهنما باشد که به نظریه اسکینر در کتاب نظریه های یادگیری برخوردم او معتقد است یادگیری در صورتی به بهترین وجه انجام می گیردکه 

الف ) اطلاعاتی که قرار است آموخته شوند در گام های کوچک ارائه گردد.

ب ) به یادگیرندگان درباره ی یادگیریشان بازخورد فوری داده شود. یعنی بلافاصله پس از یک تجربه یادگیری به آنان گفته شود که اطلاعات مورد نظر را درست یادگرفته اند یا از آن لحاظ اشکالاتی دارند.

ج) یادگیرندگان بتوانند با سرعت متناسب خود یاد بگیرند.

او با تجربه ی دست اول متوجه شد که این اصل در کلاس های درس به کار برده نمی شوند . او در رابطه با دیداری که از یکی از کلاس های درس دخترش در سال 1935 به عمل آورد چنین اظهار نظر کرد :«در 11 نوامبر من به عنوان پدری که از کلاس درس فرزندش دیدار می کند در صندلی آخر یک کلاس درس ریاضی نشسته بودم .ناگهان وضعیت کاملا مبهم به نظر رسید درآن جا بیست موجود فوق العاده با ارزش وجود داشتند معلم کلاس تقریبا بر خلاف تمامی آنچه که ما درباره یادگیری می دانیم عمل کرد .قابل ذکر است که معمول ترین روش یادگیری روش سخنرانی است و در این روش هر سه اصل بالا زیر پا گذاشته می شود .در زمان حال و در بعضی از مدارس فعلی ما نیز غالبا از کودکان مدارس ابتدایی خواسته می شود به جای یادگیری مفاهیم ریاضی از طریق بررسی ماهیت اعداد و نیز تفهیم مفاهیم به کمک معلم مجموعه های تازه ،لغات و اعمال ریاضی جدید را به ذهن بسپارند .در امر تدریس هر مفهوم درس ریاضی سیر تفکر دانش آموز را نیز باید مدنظر قرار داد که مراحل آن به شرح زیر می باشد:

آمادگی : در این مرحله از تدریس معلم می کوشد اولا" رغبت دانش آموزان را نسبت به موضوع درس برانگیزد ،ثانیا هدف درس را روشن نماید ،ثالثا معلومات فبلی دانش آموزان را بررسی کرده و مطالب جدید را بر پایه معلومات قبلی او تدریس کند .

 عرضه :معلم درس تازه را عرضه می کند و به اصطلاح موضوع جدید را با توجه به هدف هایی که پیش بینی کرده است به دانش آموزان تدریس می کند .

مقایسه : ارتباط بین معلومات قبلی و درس برقرار و مقایسه به عمل می آید و در این مقایسه است که به اصول کلی دست پیدا می کنند در تدریس ریاضیات معلم در این مرحله به قاعده دست پیدا می کند و تعاریف را به دست می آورد .

تعمیم : نتایج به دست آمده در مرحله سوم که در ریاضی قاعده گفته می شود در مواقع مقتضی و همانند ،تعمیم داده می شود .کاربرد و تطبیق: مانند حل مسائل ریاضی بعد از یادگرفتن قاعده روابط ریاضی. در این جا لازم است به این موضوع نیز توجه داشته باشیم که روش های شهودی و فعال ، از جمله روش های جدید تدریس ریاضیات ابتدایی هستند که در چند سال اخیر بر اثر تحولات به وجود آمده در علم و هم چنین پیشرفت های روان شناسی و تعلیم و تربیت به وجود آمده و در کشورهای پیشرفته جهان در زمینه تدریس ریاضیات مورد استفاده قرار گرفته اند. طرفداران روش شهودی عقیده دارند سهم عمده یادگیری به خصوص در مورد انسان از طریق بینش انجام می گیرد . در این روش وسایل کمک آموزشی نقش مهمی در تدریس پیدا می کنند و معلم مراحل درس را طوری تنظیم و ارایه می کند که دانش آموزان با مشاهده مراحل به هم پیوسته کار آموزش پی به حل مسئله می برند که منجر به یادگیری مفاهیم درس می شود .در روش فعال دانش آموزان با تلاش خود و با راهنمایی معلم به اهداف آموزشی نایل می گردند .

راه های پیشنهادی برای تدریس ریاضی :

دانش آموز باید در کسب معلومات ریاضی خویش سهیم باشد .تا بتواند از آن معلومات در مواقع لازم بهره برداری کند . معلم باید قبل از تدریس یک مفهوم جدید معلومات قبلی دانش آموز را محک زده و تدریس مطالب جدید را بر پایه معلومات قبلی او استوار نماید .قبل از تدریس هدف درس را برای دانش آموزان روشن نماید تا بچه ها با بینش و بصیرت به یادگیری مفاهیم ریاضی بپردازند با ایجاد انگیزه قوی رغبت دانش آموزان را نسبت به موضوع درس برانگیزد .یادگیری از آسان به مشکل صورت بگیرد .چون کودکان در این مقطع در مرحله ی رشد تفکر عملی هستند برای یادگیری یک مفهوم لازم است که از اشیا و وسایل عینی بیشتری استفاده کنند .در کلاس باید موقعیت های مختلف برای کودکان فراهم شود تا آن ها بتوانند اشیا را دستکاری کنند ،بازی قسمت اصلی کار است .

چگونگی اجرای راه های جدید :

 به منظور اجرای دقیق راه حل های به دست آمده و رفع مشکل یادگیری این کودکان ابتدا سعی نمودم در امر یادگیری هر مفهوم مستقیما آنان را با موضوع یادگیری درگیر نمایم و متوجه شدم برای یادگیری بیشتر مفاهیم ریاضی ، این کودکان احتیاج به انجام یک سری فعالیت های ذهنی ساده تر در رابطه با آن مفهوم دارند، که این فعالیت ها بهتر است در کلاس های آمادگی ( قبل از دبستان ) به صورت عملی و به وسیله کودکان انجام شود .به طور مثال طرحی را در رابطه با آموزش مفاهیم تفریق- در سطح آمادگی در کلاس- برای این کودکان در نظر گرفتم که با انجام این فعالیت دانش آموزان ضعیف در حل مسائل تفریق با مفهوم کاهشی آن که در پایه اول کاربرد دارد مشکل جدی نداشته باشندچراکه مفاهیم دیگر آن به شکل ساده در اثر یادگیری دیگر مفاهیم تفریق است که در کلاس های بالاتر مورد استفاده قرار می گیرد .

گردآوری اطلاعات ( شواهد2 ) :

گرچه با طرح هایی که کم و بیش در کلاس درس به ابتکار خود یا با استفاده از نظرات ارائه شده توسط همکاران یا با بهره بردن از مطالعه کتاب های گوناگون اجرا نمودم پیشرفت قابل ملاحظه ای در روند یادگیری کودکان ضعیف ایجاد شداما همچنان لازم بود مقایسه ای بین دو گروه در قالب ارزشیابی از دانش آموزانی که به نظر من از ابتدا مشکل بودن مفاهیم ریاضی را درک می کردند و دانش آموزانی که ضعیف قلمداد می شدند و احتیاج به تمرین خاص داشتند انجام گیرد و در این مقایسه مشاهده نمودم که به نسبت زیادی موفق به افزایش درجه تمرکز حواس این دانش آموزان بر روی یک مطلب شده ام - موضوعی که اساس یادگیری در تمام دروس به خصوص در درس ریاضی می باشد . به طور نمونه در یک آزمون قبل از به کارگیری طرح ، میانگین نمرات دانش آموزان بدون مشکل 20 و میانگین نمرات دانش آموزان ضعیف 11 بود . و بعد از به کارگیری طرح میانگین نمرات این دانش آموزان به 17 ارتقا یافته بود .

نتایج :

- دانش آموزان به درس ریاضی علاقه مند شده و درزنگ ریاضی فعالیت چشمگیری ازخود نشان می دادند. .

- زمینه ای برای بحث و هم فکری بین همکاران به وجود آورد

- یادگیری عمیق تر و پایدارتر صورت می گرفت

- والدین از پیشرفت فرزندانشان ابراز رضایت می کردند

- میانگین نمرات ریاضی دانش اموزان در حد قابل ملاحظه افزایش یافت .

نتیجه گیری :

اگر پایه تدریس بر انتقال معلومات به دانش آموزان استوار نباشد و به یک نظام تحقیقی و فعال که کودکان محور اصلی انجام عمل ریاضی باشند توجه شود .اگر محتوای مطالب آموزش ریاضی را با فعالیت های ذهنی کودک منطبق سازند اگر کلاس درس ریاضی طوری اداره شود که دانش آموزان با تلاش خود و با راهنمایی معلم به اهداف آموزش نائل شوند یادگیری بهتر و آسان تر صورت می‌پذیرد.

طرح درس ریاضی :  (کســــــــر   )

مشاهده سایر مطالب مرتبط :

فعالیت های آموزشی

موانع ارتباطی بین معلم و دانش آموز


واژه ارتباط به معنای پیوند دادن، ربط دادن، بستگی، پیوند، پیوستگی ورابطه به کار می رود. در فرآیند آموزشی ارتباط عبارت است از برقراری رابطه بین دو فرد، دو موضوع،دو اندیشه یا بیشتر و به عبارت بهتر تفاهم و اشتراک فکر و اندیشه بین معلم و دانش آموز.هر قدر وجوه اشتراک بین این دو نفر بیشتر باشد برقراری ارتباط سهل تر و مطلوب تر خواهد بود.

معلم خوب در فرآیند فعالیت های آموزشی باید سعی در شناخت دانش آموزان خود داشته باشد، زیرا شناخت استعداد، توانایی، علایق و رغبت شاگردان می تواند اورا در ارتباط و تدریس موفق تر نماید.

بدون شک اگر تدریس را معادل مفهوم ارتباط نگیریم، دست کم باید ارتباط را شرط لازم تدریس در فرآیند آموزش به حساب آوریم. در واقع تدریس و فراهم نمودن زمینه های لازم برای تغییر در ساخت دانش و انگیزه دانش آموزان، بدون برقراری ارتباط مطلوب هرگز حاصل نخواهد شد.

اما ارتباط همیشه به سادگی و بدون مزاحمت برقرار نمی شود. عوامل بی شمار بیرونی و درونی ممکن است موجب شود تا ارتباط مطلوب برقرار نشود. این گونه عوامل را «موانع ارتباطی» گویند. مانع ارتباطی ممکن است به صورت های مختلف در جریان ارتباط تاثیر گذاشته و حتی موجب شکست آن شود. معلم در صورت پیدایش چنین عواملی فوراً باید برای برطرف کردن آنها اقدام کند. موانع در جریان ارتباط فراوانند اما در این جا فقط به چند نمونه از آنها که موجب بر هم زدن ارتباط بین معلم و شاگرد می شود، اشاره می کنیم:


? تدریس صرفاً کلامی
انسان ذاتاً در برابر محرک های ناخوشایند حالت تدافعی به خود می گیرد. مثلاً از بین صداهای گوناگون فقط به صداهای مورد علاقه اش گوش می دهد. حال اگر صدای معلم در هنگام تدریس به صورت مفاهیم تکراری، خسته کننده و غیرجذاب در آید، همچنین آهسته و با فرکانس های یکنواخت باشد، بدون شک گوش دانش آموزان را خسته خواهد کرد.

معلمان باتجربه معتقدند که استفاده مداوم از یک وسیله و یا محرک تدریس کلامی باعث کاهش کارآیی تدریس و یادگیری می شود. برای جلوگیری از بروز چنین موانعی و برای تقویت و افزایش کارآیی تدریس باید علاوه بر علائم و نمادهای شفاهی از علائم غیرکلامی و کانال های دیگر ارتباطی نیز استفاده گردد.


? جالب، جاذب و مورد توجه نبودن پیام
انسان باید از میان پیام های مختلف آن دسته از پیام ها را دریافت کند که زمینه پذیرش آنها را دارد. اگر پیام بر اساس زمینه علمی، علایق، سلایق، انگیزه ها و در یک کلام بر اساس نیاز دانش آموزان منتقل نشود و برای او تازگی و جذابیت نداشته باشد، به خوبی دریافت نخواهد شد. هر قدر عناصر تازه یک پیام بیشتر باشد ارزش آن بالاتر می رود و دانش آموزان به آن توجه بیشتری می کنند.

اگر مطالب و فعالیت های آموزشی معلم در کلاس برای شاگردان تازه نباشد، مورد توجه آنان واقع نخواهد شد. پس برای رفع این مانع معلم باید ابتدا دانش آموزان خود را شناسایی کند تا از گرایش ها، اطلاعات و نیازهای آنها مطلع گردد و بعد تدریس خود را براساس این اطلاعات آغاز نماید تا بتواند ارتباط موثری با ایشان برقرار کند.


? انتقال منفی
هنگامی که با موضوع و مشکل جدیدی مواجه می شویم اگر درباره آن موضوع زمینه قبلی کافی نداشته باشیم، سعی می کنیم در ذهن خود از تجارب قبلی نزدیک به آن برای درک مطلب جدید کمک بگیریم. اگر اطلاعات و تجارب گذشته ما را در حل مشکل جدید به اشتباه بیندازند، چنین وضع خاصی را «انتقال منفی» می گویند. انتقال منفی غالباً در ارتباط کلامی ایجاد می شود.

هیچ معلمی نمی تواند کاملاً مطمئن شود کلماتی را که برای انتقال مفاهیم خود انتخاب کرده است، دقیقاً همان برداشت را در ذهن دانش آموزان به وجود می آورد. هر چه موضوع مورد بحث دور از ذهن تر باشد، تشابه کمتری بین درک معلم و شاگردان وجود خواهد داشت. مناسب ترین راه برای از بین بردن اثر انتقال منفی ایجاد ارتباط از کانال های مختلف بویژه استفاده از عکس، اسلاید و فیلم در آموزش است.


? رویایی شدن و در خود فرو رفتن دانش آموزان
در چنین حالتی دانش آموز ناگهان از مدار ارتباطی کلاس خارج و با یک حالت رویایی وارد تجارب شخصی خود می شود. در واقع رویایی شدن یک وسیله تدافعی است که دانش آموز در برابر محیط خشک و بی روح کلاس از خود نشان می دهد. رویایی شدن دانش آموز او را به رغم حضور فیزیکی از محیط کلاس و فعالیت های یادگیری دور می کند. این حالت را بدون شک می توان با افزایش سطح درک شاگرد و جذابیت موضوع و به کارگیری روش های مختلف ارتباطی به نحو شایسته ای کاهش داد.


? بی توجه به سطح درک دانش آموزان
لازم است معلم سعی کند مطالبی را که به دانش آموزان خود می آموزد، در سطح فهم و درک آنان باشد تا آنها بتوانند ارتباط لازم را با او برقرار کنند. مثلاً پزشکی که بدون در نظر گرفتن سطح فهم و درک بیمار خود توضیحات تخصصی و پیچیده علمی و اصطلاحات دشوار پزشکی به او می دهد و توقع دارد بیمار توضیحات او را درک کند، چنین چیزی غیرممکن است، مگر آن که مطالب به همراه مثال های آسان و مشخص و به طوری بیان شود که برای مخاطب ملموس و قابل درک باشد.



? موانع فیزیکی
وضعیت فیزیکی نامناسب کلاس می تواند سبب ناراحتی دانش آموزان و در نتیجه قطع ارتباط آنان با معلم شود. برعکس هر چه محیط آموزشی مناسبتر و دلپذیرتر باشد، موضوع درس و کلاس بیشتر مورد علاقه دانش آموزان قرار خواهد گرفت. بنابراین لازم است محیط کلاس از نظر روشنایی، راحتی صندلی ها و نیمکت ها، سرما، گرما و تمیزی و... مناسب باشد.
بنابراین معلم باید توان خود را به عنوان یک فرستنده پیام مورد ارزیابی قرار دهد و بر محتوای پیام خود مسلط باشد. او باید قادر باشد همواره به عکس العمل و واکنش شاگردان توجه داشته باشد و موانع ارتباطی را بشناسد تا بتواند به موقع آنها را رفع کند.

تهیه کننده : مجیــــــد کریمی آموزگارکلاس چهارم.شیفت ب دبستان داریوش بینش.ناحیه ی2کرج

?

1)پیونددوستی والفت خودرابادیگران به یاد آورید واز آنها به نیکی وخوشی یاد کنید.

2)دراحوال آشفتگان وافراد مضطرب خوب بنگرید،تادرس عبرتی شود. 

3)ازموقعیت های کوچکی که برای کسب انرژی وآرامش دست می دهد،نهایت استفاده راببرید.

4)تنفس آرام،یعنی درهردقیقه:5 الی8 بارتنفس راداشته باشید.

5)عادت کنیم که آرام وعمیق نفس بکشیم.

6)دقایقی ازروزرا ساکت وآرام مراقبه و تمرین نمائیم،تا انرژیلازم راجهت انجام فعالیت های مفیدکسب نمائیم.

7)شیر مصرف کنید.

8)خودراازخوردن میوه وسبزیجات تازه محروم نکنید .

9) همواره ازدستمال و لباس معطر استفاده کنید .

10) گاهی لباس های کودکانه بپوشیم. (رنگ های شادوکودکانه)

11)به آب خیره شویم وگاهی در آن شنا کنیم ودرفرصت های به دست آمده به فواره های زیبا بنگریم ومدام استحمام کنیم .

12) خوش خلق باشیم تا هرکس به چهره مابنگرد ،موجب مسرت وشادمانی اووخودمان شو یم.

13) به دوستان خوش آمد بگوئید ،آن ها را به منزل خود دعوت کنید ودر پذیرائی ازمهمانان،ازتکلف بپرهیزید.(خودمانی وصمیمی باشید.)

14) اگرنیازداشتیم گریه کنیم واز هیچ کس خجالت نکشیم.

15)به راحتی از ته دل بخندیم وشادی راطلب کنیم .

16) نگاه کردن به غروب آفتاب بسیار لذت بخش وشادی آفرین  است،خود رامحروم نکنیم.

17)ازهرفرصتی جهت قدم زدن درطبیعت کناردریا،جنگل،روستا ،پارک استفاده کنیم.

18)درهرساعت فعالیت روزانه 5 دقیقه به بدن وجانمان استراحت بدهیم .

19)گاهی خوب است که به نقش های زیبای قالی وقاب های دل انگیز خیره شویم،تا لذت نگریستن در زیبائیها ،نصیبمان گردد.